Pińsk to miasto leżące na Polesiu przy ujściu rzeki Piny do Prypeci. Właśnie od nazwy rzeki Piny pochodzi jego nazwa. Pierwszą wzmiankę o Pińsku znajdujemy pod datą 1097 roku w ruskim latopisie „Powieść minionych lat” mnicha kijowskiego Nestora. W wiekach XII – XIII miasto było stolicą księstwa pińskiego. Od 1320 roku zostało włączone przez Giedymina do Wielkiego Księstwa Litewskiego i istniało przez ponad 200 lat jako lenno.
W 1396 roku książę piński i turowski Zygmunt Kiejstutowicz ufundował w Pińsku klasztor franciszkanów i pierwszy kościół katolicki, w którym przyjął chrzest. W 1523 roku król Zygmunt Stary podarował Pińsk i okolice królowej Bonie. To właśnie okres jej rządów zmienił Polesie z niedostępnej i bezludnej prowincji w przynoszące niemałe dochody dobra. Miasto – liczące wówczas pięć tysięcy mieszkańców – wpłacało do kasy Wielkiego Księstwa Litewskiego sumę na równi z Kijowem, Połockiem, Witebskiem czy Mohylewem. Pińsk był najważniejszym na Polesiu ośrodkiem handlu drewnem i produktami leśnymi. W 1581 roku król Stefan Batory nadał miastu magdeburskie prawa miejskie. Pińsk miał wówczas 40 ulic oraz 18 świątyń: kościół katolicki, synagogę i aż 16 cerkwi prawosławnych. Większość budynków była drewniana i uległa zniszczeniu w czasach powstania Chmielnickiego i wojny polsko – moskiewskiej. Od drugiej połowy XVII wieku zaczęła się powolna odbudowa miasta, a po stu latach funkcjonowało już w Pińsku dziewięć klasztorów katolickich: franciszkanów, jezuitów, dominikanów, komunistów, bernardynów, karmelitów, bazylianów oraz mariawitek i bazylianek.
Koniec XIX wieku to okres rozwoju handlu i przemysłu. Aleksander Skirmuntt wybudował fabrykę świec i mydła, która była jedną z największych w Cesarstwie Rosyjskim. Syn Aleksandra Zygmunt wybudował hutę żelaza, w mieście istniała także fabryka zapałek. W 1882 roku do Pińska i dalej do Łunińca doprowadzono linię kolejową. Konkurencja w transporcie spowodowała upadek znaczenia żeglugi na poleskich drogach wodnych. W 1900 roku Pińsk liczył 30 tysięcy mieszkańców, z czego większość stanowili Żydzi.
Pińsk ul. Kościuszki – 1929 rok
Przed II wojną światową miał 36 tysięcy mieszkańców, z czego 70% stanowili Żydzi. W okresie międzywojennym Pińsk na krótko odzyskał rolę ważnego węzła dróg wodnych – wznowiono tam komunikację towarową i pasażerską. W 1921 roku po zawarciu pokoju ryskiego Pińsk powrócił do Polski i stał się stolicą województwa poleskiego, jednak po wielkim pożarze w tym samym jeszcze roku siedzibę władz przeniesiono czasowo do Brześcia. Tak już pozostało do 1939 roku, a Pińsk spadł do roli miasta powiatowego.
„Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” wydany pod redakcją Filipa Sulimierskiego tak opisuje Pińsk pod koniec XIX wieku: „Pińsk miasto powiatowe guberni mińskiej, nad rzeką Piną. Odległy jest od Mińska o 254 wiorsty, o 356 w. od Warszawy. Pińsk połączony jest z siecią dróg żelaznych rosyjskich za pośrednictwem tak zwanych dróg poleskich. Należy on do bardzo starożytnych grodów Rusi litewskiej, o czasie jednak założenia miasta nic pewnego powiedzieć nie można. Początkowo musiała to być osada rybacka czy inna jaka, bo niepodobna przypuścić, żeby w miejscu tak dogodnym jak Pińsk, wzniesionym znacznie nad poziom wód, mającym w okolicy swojej bardzo urodzajną glebę, u zbiegu Piny, Strumienia, a niedaleko Jasiołdy i Sytru, nie było żadnej osady ludzkiej.
Miasto posiada swoje grunta, place i łąki. W Pińsku znajduje się stacja meteorologiczna, stacja pocztowa, drogi żelaznej i telegraficzna międzynarodowa. Pińsk słynął od dawna z błotnistych ulic. Konie się w nich topiły, ludzie często z przepaścistego błota wybrnąć nie mogli. Niedawno podniesiono niektóre ulice gruzem z rozwalin zamku ks. Wiszniowieckich; trzy ulice wybrukowano w części, inne ważniejsze zwłaszcza, brukować się także mają. Ulic z zaułkami liczy się sześćdziesiąt kilka. Trotoary drewniane, na każdym kroku grożą załamaniem, i kalectwem przechodzących. Ruch ludności, zwłaszcza na wiosnę, wraz z otwarciem żeglugi i latem, jest bardzo znaczny. Do obsługi sanitarnej znajdują się w Pińsku dwa szpitale chrześcijańskie i tyleż żydowskich, 2 apteki publiczne. Samo położenie Pińska rozwojowi handlu sprzyja. Żydowski ten gród ciągnący się skanalizowanej rzeki Piny, leży na skraju ogromnej przestrzeni błot, przerżniętych rzekami Styrem, Strumieniem i innymi; w południowo – wschodnim kierunku ma komunikację z Wołyniem. Na zachód od Brześcia, a na północ ku Słonimowi idą dwa sztuczne systemy wodne; kanał Królewski i Ogińskiego. Tym sposobem, Pińsk, jako centralny punkt połączenia Dnieprowsko – Bugskiego i Ogińskiego systemów wodnych, a ma z jednej strony urodzajny Wołyń, a z drugiej królestwo Polskie i niemiecką granicę, i jest głównym miejscem przywozu i eksportu produktów rzeczonych prowincji”.
Pińsk, według zapisów „Księgi Adresowej Polski (Wraz z w.m. Gdańskiem) dla Handlu, Przemysłu Rzemiosł I Rolnictwa z roku 1930 roku” liczył 25.325 mieszkańców; był siedzibą sądu pokoju i sądu okręgowego, sąd apelacyjny w Wilnie. W Pińsku miały siedzibę władze i urzędy państwowe i samorządowe: Starostwo, Komenda Powiatowa Policji, Urząd Skarbowy podatków i opłat, Kasa skarbowa, Urząd Miar, Powiatowy urząd ziemski, Państwowy zarząd drogowy, Zarząd dróg wodnych, Obwodowy inspektorat pracy, Powiatowy komitet nadawczy i Komisja uwłaszczeniowa, Inspektorat szkolny, Magistrat, Wydział powiatowy. W Pińsku były 3 Kościoły katolickie, 2 cerkwie greckokatolickie i 1 synagoga. Były również 2 gimnazja państwowe, 4 gimnazja prywatne, 2 szkoły rzemieślnicze. Wśród instytucji znajdowały się min. Powiatowa Kasa Chorych, Szpital sejmikowy, Szpital Pińsko – Karoliński, Szpital Żydowski. Związek kółek rolniczych, Związek zawodowy właścicieli hoteli, związek właścicieli nieruchomości. Targi ogólne odbywały się w środy i piątki; jarmarki 3 razy w roku”.
Pińsk – widok na most – lata 30-te XX wieku
Grzegorz Rąkowski w książce „Czar Polesia” tak opisuje Pińsk międzywojenny: „Po podpisaniu pokoju ryskiego w marcu 1921 roku w części Polesia przyznanej Polsce powstało województwo Poleskie, największe województwo II Rzeczypospolitej, a na jego stolicę wybrano położony centralnie Pińsk. Niestety wielki pożar w sierpniu 1921 roku, który zniszczył trzecią część zabudowy miejskiej, spowodował przeniesienie siedziby władz wojewódzkich do Brześcia, a Pińsk spadł do roli miasta powiatowego. W 1921 roku mieszkało tu 23,5 tys. osób, w 1931 roku już 33,5 tys., a w 1939 roku 35,9 tys. Dwie trzecie mieszkańców stanowili Żydzi, w których rękach pozostawał handel i znaczna część przemysłu.
W 1925 roku miasto zostało stolicą diecezji katolickiej przeniesionej z Mińska. Międzywojenny Pińsk odzyskał rolę wielkiego węzła dróg wodnych. Po odbudowie wojennych zniszczeń na kanałach Królewskim i Ogińskiego wznowiono komunikację towarową i pasażerską. Według przedwojennego przewodnika w połowie lat 30-tych Pińsk posiadał regularne połączenia pasażerskie statkami parowymi z Łuckiem i Wujwiczami, Lubieszowem, Telechanami, Dawigródkiem i Stolinem. Kanałem Ogińskiego do Szczary i dalej do Niemna oraz Kanałem Królewskim do Brześcia kursowały statki towarowe i tratwy z drewnem.
Sercem miasta była bardzo ożywiona przystań nad Piną oraz pobliski plac targowy przed kościołem jezuickim. Pińsk pozostał bowiem centrum handlowym Polesia, a pińskie targi odzyskały dawny blask. Do świetnych tradycji dawnych wielkich targów, sięgających czasów Bony i Batorego, nawiązywały doroczne Jarmarki Poleskie, które odbywały się w Pińsku w latach 1936 – 1939. Dla potrzeb tej imprezy wybudowano nad Piną dwa specjalne pawilony. Prezentowano w nich typowe produkty poleskie: dyktę, która w okresie międzywojennym zdobywała rynki światowe, wyroby tkackie – płótno, ręczniki, obrusy, krajki, wyszywane koszule, fartuchy i pasy; wyroby rzemiosła – długie buty rybackie i myśliwskie z Dawidgródka, ceramikę oraz wszelkiego rodzaju ryby, dziką zwierzynę i ptactwo.”
„Kalendarze Ziem Wschodnich” na lata 1935 i 1936, wydawane przez Wydawnictwo Zarządu Głównego T.R.Z.W. w Warszawie tak opisują miasto Pińsk: „Stolicą powiatu i naturalnem centrum gospodarczem, a nawet do pewnego stopnia i kulturalnem Polesia jest Pińsk, liczący 30.000 mieszkańców. Miasto to leży na lewym brzegu Piny, 143 m n.p.m i składa się z szeregu prostych ulic, przecinających się pod różnemi kątami. Jest bardzo rozległy i zabudowany nierównomiernie. Na przedmieściach przeważają domki drewniane, raczej brzydkie. Na placu 3-go maja, na ul. Kościuszki, Marszałka Piłsudskiego i w najbliższej okolicy gromadzą się najważniejsze zabytki architektoniczne oraz gmachy, postawione ostatniemi czasy. Wzdłuż Piny; dość szerokiej (około 250 m), biegnie bulwar zadrzewiony, miejsce przechadzek Pińszczan. Z bulwaru widać bagna na drugim brzegu Piny, które sięgają daleko bo aż po Stetyczów – Pleszczyce – Hornowo, odległe w linji powietrznej około 6 km. To też tak szeroko rozlewają się wody Piny na wiosnę, robiąc wrażenie dużego jeziora, a nawet „morza pińskiego”. Nad Piną znajduje się przystań wioślarska, gdzie na bliższe i dalsze wycieczki można wynająć łódki lub kajaki, a nawet motorówki. Przy ulicy Wiśniowieckich istnieje park publiczny, a przy ulicy Kolejowej park i boisko sportowe.
Pińsk ma stosunkowo dużo zabytków przeszłości. Są niemi przede wszystkiem kościoły i klasztory, świadczące o długim współżyciu z Polską. Stwierdzić bowiem należy, że wszystko, co w Pińsku postawiono trwałego jest pochodzenia polskiego. Panowanie rosyjskie nie pozostawiło po sobie żądnego ładniejszego gmachu, ani nawet żadnej cerkwi. Jedyny ślad po Rosjanach – to zaniedbanie miasta, któremu brak wodociągów i kanalizacji, do którego nie prowadzi żadna szosa i który ma na swoje usługi tylko jedną liniję kolejową, przechodzącą przez Pińsk. Za rządów polskich odnowiono i przebudowano dworzec kolejowy, wybudowano Sąd Okręgowy, Bank polski, kolonję urzędniczą i wreszcie monumentalny most na Pinie, którego w Pińsku nigdy nie było. Pińsk jest obecnie siedzibą władz powiatowych, sądu okręgowego, a nadto biskupa katolickiego i arcybiskupa prawosławnego.”
