Kuźnia / stelmacharnia / rymarnia
Wśród budynków wchodzących w skład zabudowy gospodarczej w majątkach i folwarkach, bardzo częstoznajdowały się obiekty pomocnicze, do których należały m.in. kuźnie, stelmacharnie (stelmarnie) oraz rymarnie.
Kuźnia to budynek przeznaczony do prac kowalskich, wyposażony m.in. w paleniska, kowadła, ewentualnie miejsca do podkuwania koni i inne stanowiska pomocnicze. Budynek przeważnie posiadający podcienie w ścianie szczytowej. W trakcie przeprowadzonego badania oraz na podstawie sporządzonego zestawienia zawierającego opisy nieruchomości pozostawionych dotyczących dużych majątków i folwarków stwierdzono, że powierzchnia budynków kuźni, określona na podstawie posiadanych informacji dla nieruchomości o powierzchniach powyżej 50,0 ha zawierała się w przedziale: około 12 – 40 m2.
Wśród posiadanych opisów mienia pozostawionego znajduje się następujący opis budynku kuźni zlokalizowanej w majątku o powierzchni 113 ha w województwie wileńskim: „Kuźnia. Budynek parterowy z podcieniem, bez podpiwniczenia, z nieużytkowym poddaszem. Mury fundamentowe z kamienia polnego, ściany murowane, więźba drewniana kryta deskami na łatach; piec kuźniczy murowany z cegieł, okna i brama drewniane. Powierzchnia użytkowa 25 m2 + 12,5 m2 podcień.” Oraz drugi opis dotyczący majątku o powierzchni 140 ha w województwie tarnopolskim: „Kuźnia. Budynek stanowiący kuźnię i ślusarnię o powierzchni 12 m2 o typowej konstrukcji, murowany z kamienia, dach drewniany kryty dachówką.”
Stlemacharnia (stelmarnia) to budynek w którym pracowała stelmach (z niem. Stellmacher) czyli po polsku kołodziej – rzemieślnik zajmujący się wyrobem drewnianych wozów, sań i części do nich, głównie kół. Po zbudowaniu drewnianej części wozu przekazywano go do okucia kowalowi, który wykonywał metalowe części wozu.
W książce pt. „Żydowskie dwory. Wspomnienia z Galicji Wschodniej od początku XIX wieku do wybuchu I wojny światowej” autorstwa O. Koflera, pod redakcją E. Koźmińskiej-Frejlak, wydanej w 1999 roku w Warszawie, znajduje się następujący opis budynku stelmarni: „(…) Nieopodal znajdowała się stelmacharnia, obszerna budowa, pełna wstępnie obrobionych materiałów drzewnych oraz gotowych wyrobów (kół, drabin itp.). Gospodarzył w niej poważny kołodziej Mateusz Kalita, Ukrainiec, znany mistrz w swoim fachu.”
Rymarnia – warsztat zajmujący się wyrobem i naprawą przedmiotów ze skóry i materiałów skóropodobnych. Rymarstwo – dział rzemiosła zajmujący się wytwarzaniem uprzęży konnych, siodeł, akcesoriów jeździeckich i skórzanych pasów pędnych. Wyroby rymarskie produkowane są ze skóry zwierzęcej oraz włókien roślinnych służących do zszywania (nici, szpagat). Program Historia Mówiona realizowany przez Teatr NN – wspomnienia H. Kurzyńskiej z Wojsławic: „(…) W tym samym budynku była rymarnia, co uprząż rymarz reperował.”
Stąd częste połączenie kuźni i stelmacharni oraz rymarni występujących w jednym budynku.
