Majątek Tartaków zlokalizowany był w województwie lwowskim, w powiecie sokalskim, na obszarze gminy Tartaków. Do majątku należały grunty o łącznej powierzchni 2.241 ha, w tym: 1.073 ha terenów rolnych, 28 ha terenów zabudowanych, 8 ha dróg, staw o powierzchni 7 ha oraz lasy ochronne i enklawy leśne o powierzchni 1.123 ha. W skład majątku wchodziły również zabudowania obejmujące: pałac, 3 gorzelnie, cegielnię, młyn oraz 94 inne budynki mieszkalne i gospodarcze.
Bardzo szczegółowy opis majątku zawarty został w Protokóle Komisji Opiniującej w sprawie potrzeby dokonania wyłączeń od obowiązku parcelacji w majątku Tartaków sporządzonym w dniach 2 i 3 sierpnia 1938 roku: „Majątek Tartaków położony jest 12 klm. drogą bitą od stacji kolejowej w Sokalu, 9 klm. drogą bitą od miasta powiatowego Sokal, 9 klm. drogą bitą od miejsca zbytu produktów w Sokalu, 84 klm. drogą kolejową i bitą od cukrowni w Strzyżowie. Majątek graniczy: z gruntami włościańskimi gromad: Kopytów, Perwiatycze, Tartakowiec, Tartaków wieś, oraz z gruntami majętności Leszczatów, Łuczyce, Poturzyca. (…) Teren majątku jest lekko falisty. Figura jak dołączone plany, przyczem budynki folwarczne położone są w stosunku do pól centralnie.”
Zabudowę nieruchomości stanowiły: murowany pałac 2-kondygnacyjny z narożną wieżą 3-kondygnacyjną o łącznej powierzchni użytkowej 1.498,98 m2 wraz z przybudówką o wymiarach 34 m x 14 m, trzy murowane budynki gorzelni, wybudowane w 1891, 1893 i 1907 roku, budynek drewnianej cegielni polowej, budynek murowanego młyna motorowego, 24 domy mieszkalne dla służby w stanie dobrym, w tym 19 drewnianych i 5 murowanych, 70 budynków gospodarczych w stanie dobrym, w tym 39 drewnianych i 31 murowanych.
W Protokóle Komisji Opiniującej w sprawie potrzeby dokonania wyłączeń od obowiązku parcelacji w majątku Tartaków sporządzonym w dniach 2 i 3 sierpnia 1938 roku zawarta jest charakterystyka gleb na terenie majątku: „Majątek posiada glebę orną, z której około 100% ha gruntów pszenno – buraczanych, – ha gruntów żytnio – ziemniaczanych, – ha gruntów lichych. Łąki jednokośne i dwukośne dają siano dobre i średnie.”
Ta część powiatu oraz sam majątek tak opisywane były w międzywojennych opracowaniach.
TARTAKÓW (miasto)
„Księga Adresowa Polski (wraz z w.m. Gdańskiem) dla Handlu, Przemysłu, Rzemiosł i Rolnictwa” z 1930 roku zawiera następujące informacje: „Tartaków Miasto – miasteczko; powiat Sokal; sąd grodzki Sokal, sąd okręgowy Lwów; 1704 mieszkańców; stacja kolejowa Sokal oddalona o 12 km; poczta, telefon i telegraf Tartaków, Urząd miejski; kościół katolicki, klasztor SS. Służebniczek, Dom ubogich; Stowarzyszenie przemysłowe rękodzielników. Targi: co 2-gą środę. W miasteczku znajdowały się: apteka, cegielnia (wł. Urbańska Maria), gorzelnie: ?Borek? oraz ?Różanka? (wł. Urbańska Maria), młyn wodny (wł. Urbańska Maria), herbaciarnia, olejarnia, piekarnia, sklepiki spożywcze oraz restauracja.”
Według informacji zawartych w „Skorowidzu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorialnie im właściwych władz i urzędów” z 1932 roku: „Tartaków Miasto – miasteczko i dwór, gmina Tartaków Miasto, powiat Sokal, województwo lwowskie; poczta i telegraf (telefon) na miejscu; stacja kolejowa Sokal odległa o 12 km, linja komunikacji autobusowej Tartaków-Sokal; sąd grodzki Sokal; sąd okręgowy Lwów; parafia rzymsko?katolicka Tartaków miasto, parafia greko-katolicka Tartaków wieś.”
„Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” w tomie XII wydanym w 1892 roku, zawiera następujący opis miejscowości: „Tartaków – miasteczko, powiat Sokalski, 10 km na południowy-wschód od Sokala (sąd powiatowy, stacja kolejowa i telefon), urząd pocztowy w miejscu. Na południe leżą Perwiatycze i Tartakowiec, na zachód wieś Tartaków, na północ Kopytów, na wschód Laszki. Południowo-zachodnią częścią obszaru przepływa potok Spasówka (219 m wniesienia). W jej dolinie leżą zabudowania. W północnej lesistej części obszaru wzniesienie sięga 237 m. Obszerny czworoboczny rynek okalają niskie, murowane, przeważnie słomą kryte budynki. W środku rynku stoi ratusz z wieżą. Do niego wiodło dawniej 8 bram, jak świadczą pozostałe ślady. W ratuszu i okalających go kwadratowych budynkach mieściły się niegdyś liczne sklepy i składy towarów. Uliczki miasteczka są wąskie i błotniste. Własność większa to w Tartakowie wsi i Tartakowcu ma roli ornej 1027, łąk i ogrodów 236, pastwisk 142, lasu 2883 mr.; własność mniejsza roli ornej 2253, łąk i ogrodów 447, pastwisk 26, lasu 6 mr. W roku 1880 było 133 domy, 1091 mieszkańców w gminie, 12 domów, 147 mieszkańców na obszarze dworskim (237 rzymsko-katolików, 219 greko-katolików, 779 izraelitów, 3 innych wyznań; 1082 Polaków, 156 Rusinów). Parafia rzymsko-katolicka w miejscu, dekanat bełzki, archidiecezja lwowska. W miasteczku jest kościół murowany, zbudowany w 1603 roku pw. św. Michała. Cerkiew murowana, stanęła w roku 1875. W Tartakowie jest szkoła etatowa 2-klasowa i kasa pożyczkowa gminna. Na północ od rynku leży zamek. Musiał on być dawniej bardzo obszerny i warowny, jak świadczą ślady dawnych murów i fos głębokich. Pokoje zamkowe są doskonale zachowane, mieszkalne dotąd i ozdobione pięknymi malowaniami alfresco i obiciami kosztownymi. Jest w nim doborowy księgozbiór, są też obrazy niemałej wartości.”
Bronisław Sokalski w opracowaniu pt. „Powiat Sokalski pod względem geograficznym, etnograficznym, historycznym i ekonomicznym”, wydanym w 1894 roku we Lwowie, zamieszcza następującą informację na temat miejscowości: „O 9 kilometrów na wschód od Sokala, leży miasteczko Tartaków. Tworzy ono z Tartakowem wsią i Tartakowcem wspólną gminę katastralną. Miasteczko zajmuje urodzajną płaszczyznę. Północno-wschodnią część obszaru obniża dolina potoku ?Spasówki?, która zalewa niewielki, trzciną zarosły stawek. Miasteczko leży na wzniesieniu 219 m n.p.m. a południowa część obszaru wznosi się do 249 m n.p.m. (Łysa góra). Grunta orne, urodzajna glinka leżą na wschodniej i południowej części obszaru. Południowo-wschodni kraniec obszaru pokrywa las. Miasteczko Tartaków posiada dość obszerne ulice i place. W środku rynku stoją mury dawnych sklepów i ratusza z pozostałą częścią smukłej wieży. W rynku stoją rzędami domy murowane, z tych kilka piętrowych. We wschodniej części domki drewniane, schludne. Północna część miasteczka, oddzielona rzeczką i stawem, zwie się ?Winnicą?. Dawniejszy obronny zamek Potockich, był przebudowany na pałac, którego pokoje starannie były utrzymane. W ostatnich latach w miejscu dawnego zamku, wzniesiono nowy pałac. Z innych budynków wymienić należy: murowaną szkołę męską i dość porządnie zbudowaną bożnicę, położoną we wschodniej części miasta.
Południowo-zachodnia część miasta graniczy z Tartakowem wsią. Wieś położona na kilku pagórkach, zajmuje rozległą przestrzeń. Chaty stoją rzędami; a na najwyższym pagórku wznosi się nowomurowana cerkiew. Część wsi koło cerkwi nazywa się „Zacerkowna”, koło kościoła „Jurydyka”.
W południowo-wschodniej stronie miasteczka leży wioska Tartakowiec, przedtem przysiołek Tartakowa wsi, Romanówka alias Ksawerówka zwany. Chaty włościan są dość porządne. Każda chata dzieli się na dwie części. Części te są oddzielone sienią. U niektórych bardzo bogatych włościan jest osobna izba wyłożona deskami. Po drugiej stronie sieni jest komora. Zwykle chata włościanina bogatszego ma ganek; biedniejsi włościanie nie stawiają ganków. Chaty z tych ostatnich również składają się z dwóch części. Po jednej stronie jest izba, po drugiej komora. W izbie stoi dość wielkich rozmiarów piec z kuchnią. Zagrody u zamożniejszych są większe, u biedniejszych są mniejsze. U pierwszych prawie na przeciw chaty znajduje się obora, stajnia i chlew pod jednym dachem. Obok chaty budują zwykle szopę grodzoną. W szopie takiej składają słomę, siano, tam stoją wozy, pługi, brony, sanie i inne przybory gospodarcze. Za tymi budynkami, przynajmniej na 40 kroków budują stodoły dylowane. Między stajnią a stodołą widzieć można u wielu spichlerz. Budują go zwykle między drzewami. Przed, a niekiedy i za chatą jest ogród warzywny. Zagrody tylko od ulicy otoczone są płotem grodzonym, lub częstokołem dość wysokim. U mniej zamożnych zagroda składa się częstokroć z jednego budynku, w którym mieści się obora, stodoła i chlew. Na bardzo wielu chatach widać kominy drewniane, w kształcie daszku zrobione. Chów bydła i koni słabo rozwinięty. Wszystkie trzy gminy mają własne pastwiska, lecz utrzymują je w najgorszym stanie, a stąd i pożytku mało. Według spisu z roku 1890 wynosi ludność miasteczka Tartakowa wraz z dworem 1280 mieszkańców, Tartakowa wsi 882 mieszkańców, w Tartakowcu 667 mieszkańców, razem 2829 mieszkańców.”
Dr Mieczysław Orłowicz w „Ilustrowanym Przewodnik po Galicyi” z 1919 roku tak opisał miasteczko Tartaków: „10 km na wschód leży miasteczko Tartaków. Tartaków liczy 2400 mieszkańców (500 Polaków, 500 Rusinów 1400 Żydów). Ongiś sławny ze składów dywanów i materacyi perskich i tureckich. Do dziś dnia zachował się ratusz z wieżą w środku rynku, w którym odbywał się handel wschodnich wyrobów. Obecnie wskutek przeróbek, zatracił dawny charakter. Na północ od rynku znajduje się wspaniały pałac dworski, przerobiony z zamku Potockich, otoczony pięknym parkiem, w środku z wysoką kwadratową wieżą. Na południe kościół parafialny fundowany w roku 1487, obecnie rozszerzony i zmieniony. Otacza go wysoki mur z nyżami na zewnątrz, w których są malowane cuda (z napisami). W okolicy Tartakowa widać liczne kurhany z napadów tatarskich.”
W „Kalendarzu Ziem Wschodnich” na rok 1936, wydawanym przez Wydawnictwo Zarządu Głównego T.R.Z.W. w Warszawie, zamieszczone zostały następujące informacje: „Na wschód od Sokala przy szosie leży miasteczko Tartaków z kościołem parafialnym wzniesionym w XVI wieku, przebudowanym i przemalowanym w XIX wieku. Właścicielami Tartakowa byli niegdyś Trzcińscy, których portrety zdobią ściany kościoła.”
W „Przewodniku po Polsce w 4 tomach – Tom II. Polska południowo-wschodnia” wydanym w Warszawie w 1937 roku znajdują się następujące informacje o miasteczku Tartaków: „9 km na wschód od Sokala miasteczko Tartaków, nad rzeczką Spasówką, 250 m n.p.m., około 2500 mieszkańców. Autobus: Tartaków ? Sokal – Mosty Wielkie ? Żółkiew. W środku rynku stary barokowy ratusz z wieżą, który skutkiem nieumiejętności rekonstrukcyi zatracił swój pierwotny charakter. W północnej części, miasteczka, zwanej ?Winnicą?, był niegdyś obronny zamek Potockich. Na jego miejscu wznosi się pałac, otoczony parkiem. W środku jego 4-ścienna wieża. W południowej części miasta, przy drodze do Tartakowa kościół parafialny ś. Michała, zbudowany w roku 1603 lub 1604 w stylu romańskim na nieznacznem wzniesieniu, frontem ku wschodowi. We wschodniej części miasteczka bożnica. W okolicy Tartakowa liczne kurhany z czasów napadów tatarskich.”
Roman Aftanazy w opracowaniu pt. „Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Tom VI. Województwo bełskie Ziemia Chełmska województwa ruskiego”, tak opisuje majątek: „Pierwsza wzmianka dotycząca Tartakowa pochodzić miała z XV wieku. Dalsze na ten temat wiadomości posiadamy dopiero z 1587 roku, kiedy miasteczko należało do rodziny Trzciany Trzcińskich h. Rawicz. Od nich przeszło do Potockich, którym zawdzięczało swój rozkwit. Szczęsny Potocki w 1781 roku wysprzedał oba klucze, tartakowski i krystynopolski z rezydencjami ks. Adamowi Ponińskiemu. Ponieważ nowonabywca nie był w stanie spłacić ogromnych, ciążących na nich długów, rząd austriacki przejął te dobra pod własny zarząd i rozsprzedał je, dzieląc na mniejsze jednostki. Klucz tartakowski znalazł się ostatecznie w posiadaniu Felicjana Rosnowskiego h. Ogończyk, żonatego z Ludwiką Urbańską h. Nieczuja. Ich córka Róża, poślubiwszy w 1849 roku Teodora Lanckorońskiego, otrzymała klucz tartakowski w posagu. Dalszym dziedzicem Tartakowa był ich syn Zbigniew Lanckoroński, dziedzic również Kopytowa, Łuczyc etc., żonaty z Franciszką Mysłowską Ponieważ nie mieli oni potomstwa, Tartaków przeszedł na siostrę Zbigniewa Lanckorońskiego, Stefanię, zamężną z Janem Urbańskim, a następnie na jej córkę Marię, która była ostatnią właścicielką tego majątku do września 1939 roku.”
Zbigniew Hauser w „Ilustrowanym przewodniku po zabytkach Galicji Wschodniej”, wydanym w 2004 roku przez Burchard Edition, tak opisuje miasto i jego zabytki: „Osada Tartaków istniała już w 1426 roku. Pod koniec XVI wieku słynęła z handlu dywanami perskimi. Prawa miejskie otrzymała, gdy w XVII wieku okoliczne dobra przejęli Potoccy. Nowi właściciele dbali o rozwój miasteczka, uzyskując m.in. od króla Jana II przywilej na jarmarki i targi. Staraniem Franciszka Salezego Potockiego powstała murowana zabudowa rynku. On też pozwolił Żydom założyć w Tartakowie drukarnię, później jednak odebrał im ją i przekazał jezuitom. Kościół parafialny p.w. św. Michała ufundowała w 1603 roku Katarzyna Trzcińska. W 1763 roku umieszczono w nim słynący cudami obraz Matki Bożej Tartakowskiej. Pałac został zbudowany na przełomie XIX i XX wieku przez Zbigniewa Lanckorońskiego w stylu francuskiego neobaroku. Wzorowano go na ?Casino de Paris? w Monte Carlo. Wcześniej w tym miejscu znajdował się stary zamek Potockich z XVII wieku, którego zachowane parterowe skrzydło wykorzystano przy budowie. Pozostały po nim także ślady umocnień ziemnych. W czasie I wojny światowej kwaterujące w pałacu wojska zniszczyły bądź rozgrabiły część wyposażenia, reszta przepadła w 1939 roku. Po wojnie pałac mieścił biura kołchozu i był nieźle utrzymywany. W 1995 roku padł ofiarą pożaru i od tego czasu jest ruiną pozbawioną dachów i sklepień. Główny korpus pałacu jest budowlą piętrową na rzucie prostokąta, z trójosiowym ryzalitem ozdobionym tarczą herbową. Do czasu pożaru nakrywał go dach mansardowy z lukarnami. Skrzydła boczne tworzą od strony ogrodu niemal zamknięty dziedziniec. Przy prawym skrzydle wznosi się wieża zegarowa. Szczególnie okazale prezentował się dawniej westybul, z bogatymi dekoracjami stiukowymi. Wokół pałacu rozciąga się częściowo zachowany park, w którym rosną rzadkie rośliny.”
„Encyklopedia Kresów” z 2004 roku, wydana w Krakowie, zawiera następujące informacje na temat miejscowości: ?Tartaków ? miasteczko w dawnym województwie bełskim (dziś Ukraina). Od XVI wieku był własnością m.in. Trzcińskich, Potockich, Ponińskich, Lanckorońskich. Zamek Potockich z XVII wieku zachował się do około 1850. Z obydwu wojen ocalał zbudowany przez Zbigniewa Lanckorońskiego po 1896 roku neobarokowy pałac, do pewnego stopnia kopia „Casino de Paris” w Monte Carlo. Zniszczony i ograbiony podczas I wojny światowej, odnowiony po 1920, pozbawiony w 1939 reszty urządzenia, około 1995 roku spłonął; do dziś pozostały tylko mury. Istniejący tu niegdyś park krajobrazowy wycięto w latach I wojny światowej.”
Grzegorz Rąkowski w „Przewodniku krajoznawczo-historycznym po Ukrainie Zachodniej. Część III. Ziemia Lwowska”, wydanym przez Oficynę Wydawniczą „Rewasz” w 2007 roku tak opisuje miasteczko Tartaków: „Nad samą Spasówką, 8 km na wschód od Sokala, leży najciekawsza miejscowość w tej części regionu, czyli Tartaków, dawne miasteczko a obecnie duża wieś. W 1849 roku majątek przeszedł do Lanckorońskich, a na początku XX wieku do Urbańskich, przy których pozostał do 1939 roku. Ostatnia właścicielka, Maria Urbańska, została 1940 roku wywieziona przez Sowietów na Sybir, gdzie zmarła. Przed II wojną światową miejscowość składała się z dwóch części zwanych Miastem i Wsią, liczących łącznie ponad 3 tys. mieszkańców, z czego połowę stanowili Żydzi. Do II wojny światowej zachował się nawiązujący do miejskiej przeszłości Tartakowa układ urbanistyczny z prostokątnym rynkiem, przy którym wznosiły się duże hale targowe, ratusz i ośmioboczna wieża zegarowa; wszystkie te budowle rozebrano w 1950 roku.
Zamek Potockich jeszcze w 1896 roku został rozebrany przez Zbigniewa Lanckorońskiego, który pozostawił tylko jedno skrzydło. Zostało ono połączone ze wzniesionym około 1900 roku pałacem w stylu francuskiego neobaroku, wzorowanym na budynku Casino de Paris w Monte Carlo. Jego zabytkowe wyposażenie zostało w większości rozgrabione w okresie I wojny światowej, ale sam budynek niewiele ucierpiał. Po II wojnie światowej był w dobrym stanie i mieścił biura kołchozu, lecz w 1995 roku spłonął i od tego czasu stanowi ruinę z zawalonym dachem i sklepieniami. Jest to piętrowa budowla na planie prostokąta, z wydatnym ryzalitem centralnym cofniętym ku tyłowi ze skrzydłami. Nad prawym skrzydłem wznosi się czworoboczna wieża ze ściętymi narożami, zwieńczona ozdobnym hełmem. Z tyłu skrzydła łączą się z zachowaną częścią dawnego zamku, tworząc niewielki dziedziniec wewnętrzny. Na bogatą dekorację zewnętrzną pałacu składają się: boniowanie parteru, pilastry, ozdobna oprawa okien, kartusz herbowy oraz przyścienne kolumienki skrzydła zamkowego. W zrujnowanym wnętrzu widoczne są resztki wspaniałego wystroju, zwłaszcza w górnej kondygnacji westybulu, gdzie zachowały się filary ozdobione kanelowanymi pilastrami o głowicach zdobionych kartuszami herbowymi. Ruinę otacza ładny park o powierzchni 5 ha, ze starodrzewem i aleją wjazdową. Chroniony jako cenny obiekt przyrodniczy. Na południe od pałacu, przy szosie do Radziechowa, wznosi się barokowy kościół pw. ś. Michała Archanioła, zbudowany w 1603 roku, lecz konsekrowany dopiero w 1794 roku. Kościół otacza ogrodzenie z wbudowaną w narożniku dzwonnicą parawanową oraz zamurowaną XVIII wieczną bramą z barokowym frontem, którą wieńczyły niegdyś rzeźby świętych. Drugą tartakowską świątynią jest neoklasycystyczna murowana cerkiew pw. Narodzenia Bogarodzicy z 1874 roku, zwieńczona trzema kopułami. Obok parawanowa dzwonnica. Na cmentarzu w południowej części miejscowości znajduje się XIX wieczna kaplica oraz kilka okazałych grobowców.”
Na stronie internetowej zawierającej Bazę Miejscowości Kresowych, dane według stanu na lata 30-te XX wieku (stan sprzed reformy administracji w roku 1938) http://www.kami.net.pl/kresy/, zamieszczone zostały następujące informacje o miejscowości: „Tartaków Miasto – miasteczko, gmina Tartaków, powiat sokalski, województwo lwowskie; parafia rzymsko-katolicka p.w. św. Michała Archanioła, parafia unicka p.w. Narodzenia Bogarodzicy.
W Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych? z 14 lipca 1934 roku o podziale powiatu sokalskiego w województwie lwowskiem na gminy wiejskie znajduje się informacja: ?W powiecie sokalskim województwie lwowskiem tworzy się następujące gminy wiejskie: 7) gminę Tartaków Miasto z siedzibą w Tartakowie Mieście; w skład tej gminy wchodzą następujące dotychczasowe gminy wiejskie: Bobiatyn, Horbków, Komarów, Kopytów, Leszczatów, Łuczyce, Perespa, Perwiatycze, Spasów, Szarpańce, Tartaków Miasto, Tartaków wieś, Tartakowiec, Wolica Komarowa, Zubków.”
W „Skorowidzu dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkim księstwem krakowskim”ułożonym przez Prof. Dr Tadeusza Pilata w 1890 roku figurują następujące opisy ciał tabularnych: Tartaków i Tatarkowice, których właścicielem tabularnym była Róża hr. Lanckorońska. Dobra wpisane były pod numerem 627 i 629 wykazu hipotecznego Sądu obwodowego we Lwowie.
TARTAKÓW (wieś)
Według informacji zawartych w „Skorowidzu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorialnie im właściwych władz i urzędów” z 1932 roku: „Tartaków Wieś – dwór i wieś, gmina Tartaków Wieś, powiat Sokal, województwo lwowskie; poczta i telegraf (telefon) na miejscu; stacja kolejowa Sokal odległa o 10 km, linja komunikacji autobusowej Tartaków-Sokal odległa o 0,5 km; sąd grodzki Sokal; sąd okręgowy Lwów; parafia rzymsko ? katolicka Tartaków miasto, parafia greko-katolicka Tartaków wieś.”
„Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” w tomie XII wydanym w 1892 roku, zawiera następujący opis miejscowości: „Tartaków – wieś, powiat sokalski, 9 km na południowy-wschód od Sokala, tuż na zachód od Tartakowa miasta. Na północ leży Kopytów, na wschód Tartaków i Tartakowiec, na południe Wolica Komarowa, na zachód Poturzyna i Horbków. Północno-wschodnią krawędź obszaru przepływa potok Spasówka i strugi dążące do niej, jak np. Psiarnisko. Zabudowania wiejskie leżą na północny-wschód. Południowa część obszaru lesista. Na północno-zachodniej krawędzi lasu leży wieś ?Ksawerówka?. W roku 1880 było 144 domy, 738 mieszkańców w gminie, 8 domów, 70 mieszkańców na obszarze dworskim (694 greko-katolików, 86 rzymsko-katolików, 28 izraelitów; 746 Rusinów, 62 Polaków). Parafia rzymsko-katolicka w Tartakowie miasteczku.”
W „Przewodniku po Polsce w 4 tomach – Tom II. Polska południowo-wschodnia” wydanym w Warszawie w 1937 roku znajdują się następujące informacje o wsi: „Z południowo-zachodnią częścią miasta graniczy Tartaków-wieś z cerkwią murowaną na pagórku.”
„Księga Adresowa Polski (…)” z 1930 roku zawiera następujące informacje: „Tartaków – wieś i gmina; powiat Sokal; sąd powiatowy Sokal, sąd okręgowy Lwów; 1190 mieszkańców; stacja kolejowa Sokal oddalona o 12 km; poczta, telefon i telegraf Tartaków; kościół greko-katolicki. Właściciel ziemski: Urbańska Marja.”
Na stronie internetowej zawierającej Bazę Miejscowości Kresowych, dane według stanu na lata 30-te XX wieku (stan sprzed reformy administracji w roku 1938) http://www.kami.net.pl/kresy/, zamieszczone zostały następujące informacje o miejscowości: „Tartaków Wieś – wieś, gmina Tartaków, powiat sokalski, województwo lwowskie; parafia rzymsko-katolicka p.w. św. Michała Archanioła w Tartakowie, parafia unicka p.w. Narodzenia Bogarodzicy w Tartakowie.”
W Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z 11 lutego 1939 roku o ustaleniu na rok 1939 wykazu imiennego nieruchomości podlegających przymusowemu wykupowi znajduje się informacja: „(…) w powiecie sokalskim: 57) 165 ha z nieruchomości: Tartaków, Różanka i Ksawerówka stanowiących własność MariiUrbańskiej.”
TARTAKOWIEC
„Księga Adresowa Polski (…)” z 1930 roku zawiera następujące informacje: „Tartakowiec – wieś i gmina; powiat Sokal; sąd powiatowy Sokal, sąd okręgowy Lwów; 905 mieszkańców; stacja kolejowa Sokal oddalona o 14 km; poczta, telefon i telegraf Tartaków. Właściciel ziemski: Urbańska Marja (Różanka 542).”
Według informacji zawartych w „Skorowidzu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorialnie im właściwych władz i urzędów? z 1932 roku: ?Tartakowiec – dwór i wieś, gmina Tartakowiec powiat Sokal, województwo lwowskie; poczta i telegraf (telefon) Tartaków; stacja kolejowa Sokal odległa o 12 km, linja komunikacji autobusowej Tartaków-Sokal odległa o 1 km; sąd grodzki Sokal; sąd okręgowy Lwów; parafia rzymsko ? katolicka Tartaków miasteczko, parafia greko-katolicka Tartaków wieś.”
„Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” w tomie XII wydanym w 1892 roku, zawiera następujący opis wsi: „Tartakowiec – wieś, powiat sokalski, 11 km na południowy-wschód od Sokala (sąd powiatowy), tuż na południe od urzędu pocztowego w Tartakowie. Na wschód Spasów, na południowy-zachód Tartaków wieś na północ Tartaków miasto. Wzdłuż granicy północnej płynie Spasówka. W roku 1880 było 96 domów, 552 mieszkańców w gminie; 3 domy, 19 mieszkańców na obszarze dworskim (437 greko-katolików, 72 rzymsko-katolików, 61 izraelitów; 500 Rusinów, 71 Polaków). Parafia rzymsko-katolicka i greko-katolicka w Tartakowie.”
Na stronie internetowej zawierającej Bazę Miejscowości Kresowych, dane według stanu na lata 30-te XX wieku (stan sprzed reformy administracji w roku 1938) http://www.kami.net.pl/kresy/, zamieszczone zostały następujące informacje: „Tartakowiec – dwór i wieś, gmina Tartaków, powiat sokalski, województwo lwowskie; parafia rzymsko-katolicka p.w. św. Michała Archanioła, parafia unicka p.w. Narodzenia Bogarodzicy.”
FOLWARK RÓŻANKA
Bronisław Sokalski w opracowaniu pt. „Powiat Sokalski pod względem geograficznym, etnograficznym, historycznym i ekonomicznym”, wydanym w 1894 roku we Lwowie, zamieszcza krótką informację na temat wsi: ?Różanka – folwark w Tartakowie.”
„Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” w tomie IX wydanym w 1888 roku, zawiera następującą wzmiankę: „Różanka – folwark koło Tartakowa, powiat sokalski.”
FOLWARK KSAWERÓWKA
„Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” w tomie IV wydanym w 1883 roku, zawiera następującą wzmiankę: „Ksawerówka – część wsi Tartakowa, właściwie obszar dworski, powiat sokalski, 70 mieszkańców.”
Według informacji zawartych w „Skorowidzu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorialnie im właściwych władz i urzędów” z 1932 roku: „Ksawerówka – osada, gmina Tartaków wieś, powiat Sokal, województwo lwowskie; poczta i telegraf (telefon) Tartaków; stacja kolejowa Sokal odległa o 11 km, linja komunikacji autobusowej Sokal-Mosty Wielkie odległa o 12 km; sąd grodzki Sokal; sąd okręgowy Lwów; parafia rzymsko ? katolicka i greko-katolicka Tartaków.”
Bronisław Sokalski w opracowaniu pt. „Powiat Sokalski pod względem geograficznym, etnograficznym, historycznym i ekonomicznym”, wydanym w 1894 roku we Lwowie, zamieszcza krótką informacjęna temat wsi: „Ksawerówka – przysiółek Tartakowa Wsi, 31 domów, 166 mieszkańców, na obszarze dworskim 4 domy.”
Na stronie internetowej zawierającej Bazę Miejscowości Kresowych, dane według stanu na lata 30-te XX wieku (stan sprzed reformy administracji w roku 1938) http://www.kami.net.pl/kresy/, zamieszczone zostały następujące informacje: „Ksawerówka – osada, gmina Tartaków, powiat sokalski, województwo lwowskie; parafia rzymsko-katolicka p.w. św. Michała Archanioła, parafia unicka p.w. Narodzenia Bogarodzicy.”
FOLWARK BOREK
Bronisław Sokalski w opracowaniu pt. „Powiat Sokalski pod względem geograficznym, etnograficznym, historycznym i ekonomicznym”, wydanym w 1894 roku we Lwowie, zamieszcza krótką informację na temat wsi: „Borek – folwark w Tartakowie.”
Na stronie internetowej zawierającej Bazę Miejscowości Kresowych, dane według stanu na lata 30-te XX wieku (stan sprzed reformy administracji w roku 1938) http://www.kami.net.pl/kresy/, zamieszczone zostały następujące informacje: „Borek – folwark, gmina Tartaków, powiat sokalski, województwo lwowskie; parafia rzymsko-katolicka p.w. św. Michała Archanioła, parafia unicka p.w. Narodzenia Bogarodzicy.”
HORBKÓW
„Księga Adresowa (…)” z 1930 roku zawiera następujące informacje: „Horbków – wieś i gmina; powiat Sokal; sąd powiatowy Sokal, sąd okręgowy Lwów; 1052 mieszkańców; stacja kolejowa Sokal oddalona o 9 km; poczta, telefon i telegraf w miejscowości Tartaków; 1 kościół greko-katolicki; gorzelnia, olejarnia, sklepiki, wiatrak.”
Według informacji zawartych w „Skorowidzu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorialnie im właściwych władz i urzędów” z 1932 roku: „Horbków – dwór i wieś, gmina Horbków, powiat Sokal, województwo lwowskie; poczta i telegraf (telefon) Tartaków; stacja kolejowa Sokal odległa o 8 km, linja komunikacji autobusowej Tartaków-Lwów, Sokal-Mosty Wielkie odległa o 9 km; sąd grodzki Sokal; sąd okręgowy Lwów; parafia rzymsko ? katolicka i parafia greko-katolicka Tartaków.”
„Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” w tomie III wydanym w 1882 roku, zawiera następujący opis miejscowości: „Horbków – wieś, powiat sokalski, o 6,5 km na wschód od Sokala; przestrzeń posiadłości większej 1367m., w tem 1112m. lasu; ludność rzymsko-katolicka 26, greko-katolicka 570, izraelitów 17 razem 613, obydwie parafie w miasteczku Tartakowie, oddalonem o 4 km na wschód; sąd powiatowy, urząd pocztowy i telegraf w Sokalu. Szkoła filialna należąca do rady szkolnej okręgowej w Sokalu, kasa pożyczkowa. Właściciel większej posiadłości Teodor hr. Lanckoroński.”
Bronisław Sokalski w opracowaniu pt. „Powiat Sokalski pod względem geograficznym, etnograficznym, historycznym i ekonomicznym”, wydanym w 1894 roku we Lwowie, zamieszcza następującą informację na temat miejscowości: ?Horbków ? wieś (powiat Sokal, parafia łacińska i greko-katolicka Tartaków); 9,35 km2, 138 domów; obszar dworski 6,01 km2, 19 domów.”
Na stronie internetowej zawierającej Bazę Miejscowości Kresowych, dane według stanu na lata 30-te XX wieku (stan sprzed reformy administracji w roku 1938) http://www.kami.net.pl/kresy/, zamieszczone zostały następujące informacje: „Horbków – wieś i dwór, gmina Tartaków, powiat sokalski, województwo l/emwowskie; parafia rzymsko-katolicka p.w. św. Michała Archanioła ora zawiera następujące informacjez parafia unicka p.w. Narodzenia Bogarodzicy emw Tartakowie.”
KOPYTÓW
„Księga Adresowa Polski (…)” z 1930 roku zawiera następujące informacje: „Kopytów – wieś i gmina; powiat Sokal; sąd powiatowy Sokal, sąd okręgowy Lwów; 487 mi /peszkańców; stacja k/em/ememolejowa Sokal oddalona o 10,5 km; poczta, telefon i telegraf w miejscowości Tartaków; młyny, olejarnia.”
Według informacji zawartych w „Skorowidzu miejscowości Rzeczypospoli/ememtej Polskiej z oznaczeniem terytorialnie im właściwych władz i urzędów” z 1932 roku: „Kopytów – wieś, gmina Kopytów, powiat Sokal, województwo lwowskie; poczta i telegraf (telefon) Tartaków; stacja kolejowa Sokal odległa o 13,5 km, linja komunikacji autobusowej Sokal-Mosty Wielkie odległa o 11,5 km; sąd grodzki Sokal; sąd okręgowy Lwów; parafia rzymsko – katolicka Tartaków, parafia greko-katolicka Bobiatyn.”
„Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” w tomie IV wydanym w 1883 roku, zawiera następujący opis miejscowości: „Kopytów – wieś w powiecie sokalskim, 9 km na wschód od sądu powiatowego w Sokalu, tuż na północ od urzędu pocztowego w Tartakowie. Na północy leży Rulikówka i Bobiatyn, na wschód wybiega wąski klin od granicy rosyjskiej, a zresztą sąsiaduje wieś z Tartakowem, na południu leży Tartaków, na zachód Horbków. Wzdłuż granicy północnej płynie od wschodu na zachód potok Draganka, zwany w dalszym biegu Karbowem, a wzdłuż granicy południowo-zachodniej potok Szeroka. Oba łączą się potem za obrębem wsi i płyną do Bugu. Zabudowania wiejskie leżą w południowej stronie obszaru. Własność większa (hr. Lanckorońskiego) ma roli ornej 256, łąk i ogrodów 126, pastwisk 3 morgi. Według spisu z 1880 roku było 400 mieszkańców w gminie, 51 na obszarze dworskim (obrządku greko-katolickiego, z wyjątkiem 30 rzymsko-katolików). Parafia rzymsko-katolicka w Tartakowie, greko-katolicka w Bobiatynie. We wsi jest cerkiew i szkoła filialna.”
Bronisław Sokalski w opracowaniu pt. „Powiat Sokalski pod względem geograficznym, etnograficznym, historycznym i ekonomicznym”, wydanym w 1894 roku we Lwowie, zamieszcza następującą informację na temat wsi: „Kopytów – wieś (poczta, parafia łacińska i greko-katolicka Tartaków); 6,92 km2, 93 domów; obszar dworski 1,86 km2, 4 domy. Szkoła 1 klasowa.”
Na stronie internetowej zawierającej Bazę Miejscowości Kresowych, dane według stanu na lata 30-te XX wieku (stan sprzed reformy administracji w roku 1938) http://www.kami.net.pl/kresy/, zamieszczone zostały następujące informacje: „Kopytów – gmina Tartaków, powiat sokalski, województwo lwowskie; parafia rzymsko-katolicka p.w. św. Michała Archanioła w Tartakowie oraz parafia unicka p.w. Świętej Trójcy w Bobiatynie.”
Z mapy udostępnionej przez Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego w skali 1:100 000 oraz mapy samochodowej z 1940 roku wynika, że Tartaków położony był przy drodze krajowej dobrej jakości z Sokala do Stojanowa i dalej do Radziechowa.
Sieć kolejowa była dość korzystnie usytuowana, z dogodnym połączeniem. Na zachód od Tartakowa przebiegała linia kolejowa ze stacją w Sokalu, a na wschód od Tartakowa przebiegała druga linia kolejowa ze stacją w Stojanowie. Komunikacja samochodowa na ogół dobra. Sieć dróg bitych, gościńce przeważnie wszędzie dostępne dla samochodów, drogi gruntowe mogły być okresowo nieprzejezdne. Najbliższa stacja kolejowa znajdowała się w oddalonym o 12 km Sokalu, a poczta, rozmównica telefoniczna publiczna i telegraf znajdowały się w Tartakowie. W Protokóle Komisji Opiniującej widnieje informacja: ?Instalacja elektryczna jest rozprowadzona w zabudowaniach rezydencji Tartaków?.
„Powiat sokalski pod względem geograficznym, etnograficznym, historycznym i ekonomicznym” praca wydana przez Bronisława Sokalskiego we Lwowie w 1899 roku zawiera opisy powiatu, z których poniżej przytoczono fragmenty dotyczące obszaru, na którym położony był majątek Tartaków: ?(…) Powiat sokalski (?) od północy i północnego ? wschodu graniczył z Wołyniem (powiaty: włodzimierski i łucki) na obszarach wsi: Tudorowice, Starygród, (?) Łuczyce, Leszczatów, Tartaków, Perwiatycze, (?). Gleba w powiecie sokalskim, znana pod nazwą ziemi bełzkiej, należała z dawien dawna do najurodzajniejszych w całej Polsce. (?) 2. Glinki tutejsze należą w ogóle do gleb urodzajnych, średnio zwięzłych, przepuszczalnych i łatwych do uprawy. Są one utworem dyluwialnym i rozwinęły się najwybitniej we wschodniej połaci powiatu po prawym brzegu Bugu, a doliną Białego Stoku. Rolnicy uważają glinki za glebę lepszą od czarnoziemu. Na glinkach rodzi się więcej ziarna, a na czarnoziemie więcej słomy.”
W Protokóle Komisji Opiniującej zawarte są informacje na temat struktury zasiewów w majątku oraz prowadzonej hodowli.
„W majątku Tartaków prowadzona jest hodowla od 1913 i znajduje się 221 sztuk zarejestrowanych koni angloarabskich: rozpłodniki – 11, matki – 120, młodzież – 90. (…) Ponadto niezarejestrowanych koni: matki ? 69, wałachy i woły – 90, bydła rogatego: rozpłodniki ? 7, matki ? 158, młodzież ? 136, owiec: rozpłodniki ? 18, matki ? 118, wałachy i woły ? 63, młodzież ? 3, świń: rozpłodniki ? 1, matki ? 19, młodzież ? 15.
Przeciętna mleczność obory (niezarejestrowanej) w 1937/38 roku wynosiła 3.684 kg mleka przy 3,8 % tłuszczu.Przeciętny obszar plantacji i plon w ostatnich trzech latach wynosił: pszenica 220 ha / 20,2 q/ha, żyto 100 ha / 18,2 q/ha, jęczmień 160 ha / 18,4 q/ha, owies 220 ha / 17,5 q/ha, ziemniaki 200 ha / 132 q/ha, buraki cukrowe 73 ha / 327 q/ha.
Pod okopowe przeznacza się przeciętnie 30 % gruntów ornych. Na 1 ha użytków rolnych stosuje się przeciętnie 1 q nawozów sztucznych. Obszar nawożony obornikiem łącznie z gruntami dla robotników wynosi przeciętnie 25 %. Nawozami zielonemi przechodzi się przeciętnie 15 %. Warzywnictwo prowadzone jest na obszarze 10 ha. Majątek zatrudnia 139 ordynarjuszy (stałej służby folwarcznej). Upraw roli przy pomocy popędu mechanicznego stosuje się. Opełanie mechaniczne i ręczne stosuje się do okopowych i częściowo do ? W majątku Tartaków znajdują się następujące melioracje: Rowy otwarte długości około 7.000 m.?
Charakterystyka prowadzonej w majątku gospodarki rolnej zawarta jest również w piśmie Urzędu Wojewódzkiego we Lwowie z dnia 23 sierpnia 1938 roku, znak: RU.III-1/4/121/6, skierowanym do Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych w Warszawie: ?w majątku znajdują się 3 gorzelnie na potrzeby, których plantuje się około 145 ha ziemniaków, że w majątku prowadzona jest plantacja buraka cukrowego na powierzchni 45 ha, że w majątku prowadzona jest hodowla nasion na powierzchni 17 ha i ich reprodukcja na powierzchni 77 ha, że w majątku prowadzona jest hodowla zwierząt, przyczym znajduje się zarejestrowanych 105 koni, 27 świń i 60 owiec, wreszcie że majątek znajduje się w wysokiej kulturze.?
Opis budynków i budowli
W Protokóle Komisji Opiniującej zawarta jest następująca charakterystyka budynków: „Osiedle właściciela znajduje się w Tartakowie (pałac i kaplica oszacowane na łączną kwotę 280.680 zł). Domy mieszkalne dla służby 24 sztuk, w stanie dobrym w tem drewnianych 19 sztuk, murowanych 5 sztuk. Budynki gospodarcze w stanie dobrym w tem drewnianych 39 sztuk, murowanych 31 sztuk. Konserwacja budynków prowadzona jest należycie. Z zabudowań o specjalnym przeznaczeniu wymienić należy 3 gorzelnie rolnicze oszacowane na 275.000 zł, cegielnia polowa oszacowana na 2.150 zł, młyn turbinowo motorowy oszacowany na 65.600 zł …”
Parametry techniczne budynku pałacu zawiera pismo Zarządu ds. Ochrony Spuścizny Kulturowej Lwowskiej Obwodowej Administracji Państwowej z dnia 24 września 2010 roku, nr 1/4787 dotyczące pałacu znajdującego się we wsi Tartaków oraz opinia architekta Konrada Grabowieckiego (nr upr. MA/011/09) z dnia 20 września 2011 roku.
Pałac
W dokumentach zawarta jest następująca charakterystyka budynku: „przeznaczenie budynku – pałac, z jakiego materiału jest zbudowany – murowany, blacha, stan budynku – dobry, budynek został oszacowany przez instytucję ubezpieczeniową na 180.000 zł.”
W piśmie Zarządu ds. Ochrony Spuścizny Kulturowej Lwowskiej Obwodowej Administracji Państwowej z dnia 24 września 2010 roku, nr 1/4787 /tłumaczenie przysięgłe sporządzone przez Magdalenę Szarecką Tłumacza przysięgłego języka ukraińskiego/ zawarte są następujące informacje:
„Pałac we wsi Tartaków (rejon sokalski, obwód lwowski) jest zabytkiem architektonicznym o znaczeniu narodowym ? numer ochronny 1424 zgodnie z Postanowieniem Rady Ministrów Ukrainy nr 442 z dnia 06.09.1979 r. Pałac został wybudowany pod koniec XIX wieku na miejscu rezydencji Potockich ? zamku warownego z XVIII wieku z murami obronnymi. W roku 1896 właściciel zamku Zbigniew Lanckoroński (jego matką była Róża z Urbańskich) rozebrał go, możliwie, że ze względu na niezadowalający jego stan i na jego miejscu wybudowano nowy pałac w stylu francuskiego neobaroku. Ostatnią właścicielką pałacu w czasach państwa polskiego była Maria Urbańska.
Podczas I wojny światowej pałac został częściowo uszkodzony, po wojnie został odremontowany. Po roku 1939 pałac nie był dobudowywany i przebudowywany. W trakcie II wojny światowej pałac nie uległ zniszczeniu czy też zrujnowaniu. Po II wojnie światowej, w czasach władzy radzieckiej, w pałacu znajdowało się liceum zawodowo ? techniczne i szkoła (do roku 1993). W roku 1995 w pałacu wybuchł pożar, który mocno uszkodził budynek. Zniszczeniom uległy drewniane stropy nad centralną częścią pałacu, konstrukcje dachowe i pokrycie dachu oraz częściowo uszkodzone zostały ściany i przepierzenia. Wszystkie te elementy konstrukcyjne budynku pochodziły z okresu przed 1939 rokiem. Obecnie pałac jest stanie stwarzającym zagrożenie i nie jest wykorzystywany.
Pałac jest 2-kondygnacyjny, murowany. Ściany i fundamenty z cegły; stropy i konstrukcje dachowe z drzewa, stropy nad piwnicami ? sklepienia z cegły; pokrycie dachu ? z metalowych arkuszy niewielkich rozmiarów (tzw. łuska). Wg planu o złożonej formie: połączenie kilku kwadratów i prostokątów; obecne pomieszczenia piwniczne. Rozmiary wg. planu ? w przybliżeniu 49 m x 24 m. Kwadratowa wieża narożna 3-kondygnacyjna, zwieńczona 8-kątną kopułą. Od strony południowej do pałacu przylega 1-kondygnacyjna przybudówka na planie litery „H” (pomieszczenia gospodarcze). Zgodnie z obliczeniami Instytutu „Ukrzachidproektrestawracija” z roku 1992 powierzchnia łączna budowli stanowi 1.498,98 m2, w tym piwnice 415,64 m2; I kondygnacja – 600,85 m2; II kondygnacja – 482,51 m2.”
W opinii architekta Konrada Grabowieckiego (nr upr. MA/011/09) z dnia 20 września 2011 roku określone zostały wymiary tzw. starego pałacu: „należy wskazać, że budynek zlokalizowany na tyłach korpusu głównego pałacu w Tartakowie koło Lwowa (…) ma w podstawie prostokąt o rozmiarach około 34 m x 14 m. (…) należy przyjąć zastrzeżenie, że ustalone powyżej rozmiary ścian zewnętrznych analizowanego budynku mogą różnić się o +/- 20 % w stosunku do ich rzeczywistych rozmiarów.”
„Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” w tomie XII wydanym w 1892 roku, zawiera następujący opis zamku: „Na północ od rynku leży zamek. Musiał on być dawniej bardzo obszerny i warowny, jak świadczą ślady dawnych murów i fos głębokich. Pokoje zamkowe są doskonale zachowane, mieszkalne dotąd i ozdobione pięknymi malowaniami alfresco i obiciami kosztownymi. Jest w nim doborowy księgozbiór, są też obrazy niemałej wartości.”
Bronisław Sokalski w opracowaniu pt. „Powiat Sokalski pod względem geograficznym, etnograficznym, historycznym i ekonomicznym”, wydanym w 1894 roku we Lwowie, zamieszcza następującą informację na temat pałacu: „Dawniejszy obronny zamek Potockich, był przebudowany na pałac, którego pokoje starannie były utrzymane. W ostatnich latach w miejscu dawnego zamku, wzniesiono nowy pałac.”
Dr Mieczysław Orłowicz w „?Ilustrowanym Przewodnik po Galicyi” z 1919 roku tak opisał pałac: „Na północ od rynku znajduje się wspaniały pałac dworski, przerobiony z zamku Potockich, otoczony pięknym parkiem, w środku z wysoką kwadratową wieżą.”
W „Przewodniku po Polsce w 4 tomach – Tom II. Polska południowo-wschodnia” wydanym w Warszawie w 1937 roku znajduje się wzmianka o pałacu: „W północnej części, miasteczka, zwanej „Winnicą”, był niegdyś obronny zamek Potockich. Na jego miejscu wznosi się pałac, otoczony parkiem. W środku jego 4-ścienna wieża.”
Zbigniew Hauser w „Ilustrowanym przewodniku po zabytkach Galicji Wschodniej”, wydanym w 2004 roku przez Burchard Edition, zamieścił następujący opis pałacu: „Pałac został zbudowany na przełomie XIX i XX wieku przez Zbigniewa Lanckorońskiego w stylu francuskiego neobaroku. Wzorowano go na ?Casino de Paris? w Monte Carlo. Wcześniej w tym miejscu znajdował się stary zamek Potockich z XVII wieku, którego zachowane parterowe skrzydło wykorzystano przy budowie. Pozostały po nim także ślady umocnień ziemnych. W czasie I wojny światowej kwaterujące w pałacu wojska zniszczyły bądź rozgrabiły część wyposażenia, reszta przepadła w 1939 roku. Po wojnie pałac mieścił biura kołchozu i był nieźle utrzymywany. W 1995 roku padł ofiarą pożaru i od tego czasu jest ruiną pozbawioną dachów i sklepień. Główny korpus pałacu jest budowlą piętrową na rzucie prostokąta, z trójosiowym ryzalitem ozdobionym tarczą herbową. Do czasu pożaru nakrywał go dach mansardowy z lukarnami. Skrzydła boczne tworzą od strony ogrodu niemal zamknięty dziedziniec. Przy prawym skrzydle wznosi się wieża zegarowa. Szczególnie okazale prezentował się dawniej westybul, z bogatymi dekoracjami stiukowymi. Wokół pałacu rozciąga się częściowo zachowany park, w którym rosną rzadkie rośliny.”
W „Encyklopedii Kresów” z 2004 roku wydanej w Krakowie, zawarte są następujące informacje na temat pałacu: „Z obydwu wojen ocalał zbudowany przez Zbigniewa Lanckorońskiego po 1896 roku neobarokowy pałac, do pewnego stopnia kopia ?Casino de Paris? w Monte Carlo. Zniszczony i ograbiony podczas I wojny światowej, odnowiony po 1920, pozbawiony w 1939 reszty urządzenia, około 1995 roku spłonął; do dziś pozostały tylko mury. Istniejący tu niegdyś park krajobrazowy wycięto w latach I wojny światowej.”
Roman Aftanazy w opracowaniu pt. „Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Tom VI. Województwo bełskie Ziemia Chełmska województwa ruskiego.”, tak opisuje pałac w Tartakowie „Niemal do końca drugiej połowy XIX wieku zachował się w Tartakowie w dobrym, mieszkalnym stanie zamek, wybudowany zapewne przez Potockich w XVII wieku. Z niewiadomych powodów w 1896 roku zamek tartakowski został przez Zbigniewa Lanckorońskiego w znacznej części rozebrany. Na jego miejscu, z włączeniem do całości jednego skrzydła, które oszczędzono, wybudował właściciel nowy pałac w stylu francuskiego neobaroku, mający być do pewnego stopnia kopią „Casino de Paris” w Monte Carlo. Nowy, murowany, piętrowy pałac, założony był na podstawowym rzucie prostokąta. Od strony podjazdu z bryły siedmioosiowego korpusu głównego występował mocno trójosiowy ryzalit, mieszczący wejście, z zawieszonym nad nim balkonem. Ryzalit wieńczyła tarcza herbowa. Przy obu elewacjach bocznych pałacu znajdowały się jednoosiowe, znacznie do tyłu cofnięte skrzydła. Przy skrzydle prawym wznosiła się kwadratowa, dwupiętrowa wieża zegarowa z hełmem. Dolną kondygnację pałacu pokrywał jasny tynk, górna zaś miała ściany z cegły nieotynkowanej, utrzymanej w naturalnym kolorze czerwonym. Jedynie pilastry, obramienia okien i drzwi wykonane były z tynku, a wieńczące wazony i niektóre detale architektoniczne, jak np. Kartusz herbowy – z piaskowca. Część ryzalitową pałacu nakrywał dach łamany, ze znacznie od górnych wyższymi połaciami dolnymi, wygiętymi na kształt kopuły. Partie boczne kryte były także dachem mansardowym, dużo jednak niższym, w połaciach dolnych przebitym owalnymi lukarnami. Skrzydła pałacu łączyły się bezpośrednio z zachowanym parterowym skrzydłem dawnego zamku Potockich, o grubych murach i sklepionym korytarzu. Te dwa korpusy, stary i nowy, tworzyły mały, zamknięty ze wszystkich stron dziedziniec. Podczas gdy w ocalałym skrzydle starego zamku urządzono uszeregowane wzdłuż korytarza, także sklepione pokoje gościnne, nowy pałac przeznaczony został na cele reprezentacyjne i mieszkalne właścicieli. Część ryzalitowa mieściła od frontu obszerny, dwukondygnacyjny hall z kominkiem z piaskowca i szerokimi dębowymi schodami, wiodącymi na pierwsze piętro.
Szczególnie okazale prezentowała się kondygnacja górna hallu, nakryta sklepieniem kolebkowym, ze ścianami rozczłonkowanymi kanelowanymi pilastrami, tworzącymi ramy dla płytkich, półkoliście zasklepionych wnęk. Głowice pilastrów dekorowały kartusze, wypełnione jednak nie wizerunkami herbów, lecz wykonanymi w sztukaterii delikatnymi ornamentami. Kartusze wieńczyły korony, na przemian hrabiowskie dziewięciopałkowe i szlacheckie. Wnęki były puste lub mieściły politurowane na kolor ciemnego mahoniu wysokie, dwuskrzydłowe drzwi do salonów i apartamentów, rozmieszczonych z trzech stron hallu na parterze i na piętrze. Ze wszystkich stron górną część hallu obiegała balustrada złożona z misternie rzeźbionych tralek. Na jej czterech rogach stały ponad metrowej wysokości mosiężne kandelabry. Jeden z salonów miał wszystkie ściany wyłożone boazerią z miejscowego jawora, z wprawionymi w nią starymi malowidłami olejnymi na płótnie, pochodzącymi z zamku Potockich. Inne były obite adamaszkiem, pokoje mieszkalne zaś tapetami. We wszystkich pomieszczeniach reprezentacyjnych sufity wspierały się na fasetach dekorowanych przeważnie sztukateriami o motywach roślinnych. Urządzenie nowego pałacu pochodziło częściowo z dawnego zamku. Uzupełnione zostało nowymi nabytkami, ale wyłącznie o charakterze zabytkowym. Było też przed 1914 roku wiele dzieł sztuki, starego srebra i porcelany oraz biblioteka. W czasie pierwszej wojny światowej liczne kwaterujące w pałacu wojska rozgrabiły bądź zniszczyły całe niemal urządzenie i inne zbiory. W okresie międzywojennym pałac wprawdzie odnowiono, z jego wyposażenia pozostały jednak tylko nikłe resztki, które przepadły z kolei w 1939 roku. W latach 1914-1918 ucierpiał także piękny, stary park, założony na powierzchni kilku hektarów, z licznymi okazami rzadkich gatunków drzew i krzewów, wśród których znajdowały się m.in. nieczęsto w tym klimacie spotykane magnolie i azalie.”
Gorzelnie
W Protokóle Komisji Opiniującej zawarte są następujące informacje na temat budynków: „3 gorzelnie rolnicze oszacowane na 275.000 zł. (…) Gorzelnie zbudowane w roku 1891, 1893, 1907 obecnie czynne. Obecnie ustalony kontyngent przez Izbę Skarbową wynosi na 1938/39 1.520 hl (odpędu). Wyprodukowano spirytusu: 1923 ? 1.531 hl, 1924 ? 1.451 hl, 1937 ? 1.156 hl, 1938 ? 1.650 hl.? Oraz ?przeznaczenie budynku ? gorzelnia, z jakiego materiału jest zbudowany ? murowana, blacha, stan budynku ? dobry, budynek został oszacowany przez instytucję ubezpieczeniową na 95.000 zł, 95.000 zł, 85.000 zł.”
Bronisław Sokalski w opracowaniu pt. „Powiat Sokalski pod względem geograficznym, etnograficznym, historycznym i ekonomicznym”, wydanym w 1894 roku we Lwowie, zamieszcza krótką informację na temat gorzelni: „Gorzelni o charakterze rolniczym jest obecnie 37 m.in w Horbkowie oraz w Tartakowie (Różanka i Borek).”
„Księga Adresowa Polski (…)” z 1930 roku zawiera następującą informację: „Gorzelnie znajdowały się w miejscowości „Borek” oraz „Różanka”, wł. Urbańska Maria.?
Cegielnia
W Protokóle Komisji Opiniującej zawarte są następujące informacje na temat budynku: „cegielnia polowa oszacowana na 2.150 zł”. Oraz „przeznaczenie budynku – cegielnia, z jakiego materiału jest zbudowany – drewniana, gonty, stan budynku – dobry, budynek został oszacowany przez instytucję ubezpieczeniową na 2.150 zł.”
Bronisław Sokalski w opracowaniu pt. „Powiat Sokalski pod względem geograficznym, etnograficznym, historycznym i ekonomicznym”, wydanym w 1894 roku we Lwowie, zamieszcza krótką informację na temat cegielni: „Zwykłe cegielnie znajdują się m.in. W Tartakowie. Produkcja w mniejszych cegielniach ogranicza się wyłącznie na potrzeby miejscowe. Często też budują cegielnie w poszczególnych miejscowościach, w których są pokłady gliny, wówczas jedynie, gdy budują cerkiew, szkołę itp.”
„Księga Adresowa Polski (…)” z 1930 roku zawiera następującą informację: „W miasteczku Tartaków znajdowała się cegielnia – wł. Urbańska Maria.”
Młyn
W Protokóle Komisji Opiniującej zawarte są następujące informacje na temat budynku: „młyn turbinowo – motorowy oszacowany na 65.600 zł”. Oraz „przeznaczenie budynku – młyn i budynki gospodarcze, z jakiego materiału jest zbudowany – murowany, blacha, stan budynku – dobry, budynek został oszacowany przez instytucję ubezpieczeniową na 65.600 zł.”
Budynki mieszkalne dla pracowników
W skład budynków mieszkalnych wchodziły: dom administratora, dom dyrektora, domy zarządcy, dom kasjera oraz czworaki, spośród których wymienione zostały: czworaki, czworaki o 8 izbach oraz domy dla służby o 12 izbach.
Budynki gospodarcze
W skład nieruchomości wchodziło 11 budynków stajni w tym 3 budynki stajni opasowych, 23 budynki chlewów, 4 wozownie oraz 4 budynki o podobnej funkcji stanowiące np. szopę lokomobila oraz maszynownie, 4 budynki stodół, 3 spichlerze.
Lodownia: „przeznaczenie budynku – lodownia, z jakiego materiału jest zbudowany – murowana, dachówka, stan budynku – dobry, budynek został oszacowany przez instytucję ubezpieczeniową /wraz z dachem nad piwnicą/ na 500 zł .”
Wśród budynków znajdujących się w folwarkach majątku Tartaków znajdowały się ponadto budynki tzw. pomocnicze, do których należały m.in. kuźnia, stelmacharnia (stelmarnia) oraz rymarnia, 3 budynki brażarni, oranżeria, portierka, kurniki i wędzarnia.
Lasy
Projekt pisma Urzędu Wojewódzkiego we Lwowie skierowany do Marii Urbańskiej z dnia 4 lutego 1929 roku (L.Rol.L.769/1929) o zatwierdzeniu programu gospodarczego dla wyrębów lasu od 1927/28 do 1931/32 roku wraz z uwierzytelnioną kserokopią tego programu zawiera informację na temat wielkości obszaru wysokopiennego i niskopiennego oraz powierzchni poszczególnych klas wieku:
Obszar produktywny lasu = 1.105,54 ha. Obręb wysokopienny z 80 l. kol. rębnymi = 201,61 ha. Obręb niskopienny z 40 l. kol. rębnymi = 903,93 ha. Stosunek klas wieku dla wysokopiennego: 1-20 – 88,81 ha, 21-40 – 67,82 ha, 41-60 – 2,88 ha, 61-80 – 42,10 ha. Stosunek klas wieku dla niskopiennego: 1-10 – 178,97 ha, 11-20 – 238,58 ha, 21-30 – 245,13 ha, 31-40 – 241,25 ha.
Z orzeczenia Okręgowego Urzędu Ziemskiego we Lwowie z dnia 26 marca 1929 roku L.2354, w sprawie ustalenia obszaru niepodlegającego obowiązkowi parcelacji wynika, że powierzchnia lasów wynosiła 1.170,6106 ha, a powierzchnia enklaw leśnych wynosiła 0,2550 ha.
Na podstawie decyzji Wojewody Lwowskiego z dnia 22 sierpnia 1933 roku za las ochronny uznano obszar o ogólnej powierzchni 1.123,5110 ha. Decyzją objęto lasy położone w gminach katastralnych: Tartaków miasto – 391,5648 ha, Tartaków wieś – 467,0222 ha, Horbków – 264,9240 ha.
